Een meisje met kunstmatige intelligentie-oorbellen leidt tot een Nederlandse artistieke controverse

Den Haag: Op het eerste gezicht lijkt het gewoon een moderne versie van Johannes Vermeers meesterwerk 'Meisje met de parel' te zijn. Maar als je goed kijkt, wordt het een beetje vreemd.

Ten eerste zijn er twee gloeiende ringen op de foto die in het Mauritshuis in Den Haag hangt. Zijn die sproeten op haar gezicht eigenlijk niet…een enigszins onmenselijke rode tint?

Dat komt omdat het werk – een van de vele fanwerken die het origineel uit 1665 verving toen het werd uitgeleend voor een enorme Vermeer-tentoonstelling in het Rijksmuseum in Amsterdam – werd geproduceerd met behulp van kunstmatige intelligentie (AI).

De aanwezigheid ervan heeft tot heftige discussies geleid, met vragen over de vraag of het tot de heilige zalen van het Mauritshuis behoort, en of het überhaupt als kunst moet worden geclassificeerd.

“Het is controversieel, dus mensen zijn er voor of tegen”, zegt Mauritshuis-persvoorlichter Boris de Monique tegen AFP.

“De mensen die dit oppikten, vonden het leuk, en ze wisten dat het AI was, maar we hielden van die creativiteit. Dus we hebben het opgepikt en we hebben het rondhangen.”

De in Berlijn gevestigde digitale maker Julian van Dyken leverde de afbeelding nadat het Mauritshuis mensen had gevraagd hun exemplaren van het beroemde schilderij in te sturen voor een installatie genaamd ‘Mijn meisje met een parel’.

Van Dyken zei dat hij de kunstmatige intelligentie-tool Midjourney gebruikte – waarmee complexe afbeeldingen op vectorbasis kunnen worden gemaakt, met behulp van miljoenen afbeeldingen van internet – en Photoshop.

Het team van het Mauritshuis selecteerde haar vervolgens als een van de vijf foto's uit 3.482 ingezonden door fans, die zouden worden afgedrukt en fysiek opgehangen in de kamer waar het “Meisje met de Parel” gewoonlijk te vinden is.

“Het is surrealistisch om haar in het museum te zien”, schreef Van Dyken op Instagram.

De opkomende kunstenaars varieerden in leeftijd van drie tot 94 jaar en beeldden het ‘meisje’ af in verschillende stijlen, variërend van een pop, een dinosaurus en een stuk fruit.

Maar de beslissing om voor een door AI gegenereerd beeld te kiezen leidde tot terugslag.

Eén kunstenaar zei op zijn Instagram-account voor de tentoonstelling van het Mauritshuis dat het “een ongelooflijke schande en belediging” was, en tientallen andere kunstenaars verzamelden zich.

Een veelgehoorde klacht is dat AI-tools inbreuk kunnen maken op de auteursrechten van andere kunstenaars door hun werken te gebruiken als basis voor kunstmatig gegenereerde afbeeldingen.

Kunstenaar Eva Torrenent, van het Europese syndicaat voor de regulering van kunstmatige intelligentie, bekritiseerde wat zij 'onethische technologie' noemde.

“Zonder het werk van menselijke kunstenaars zou dit programma helemaal geen werken kunnen produceren”, citeerde de Volkskrant haar.

“Het is een moeilijke vraag: wat is kunst, en wat is geen kunst?” aldus De Monique van Mauritshuis.

Maar hij hield vol dat het museum, dat onder meer drie werken van Vermeer en bijna een dozijn van Rembrandt in zijn collectie heeft, niet opzettelijk een artistiek statement heeft gemaakt over kunstmatige intelligentie.

“Onze mening is dat we het een prachtig beeld vinden, en we denken dat het een creatief proces is”, zei hij. “Wij zijn niet het museum dat bespreekt of kunstmatige intelligentie thuishoort in een kunstmuseum.”

Maar hij gaf toe: “Van dichtbij zijn de sproeten een beetje eng.”

Hij voegde eraan toe dat de bezoekers van het Mauritshuis Hotel gelijk verdeeld zijn.

“Jonge mensen zeggen vaak dat dit kunstmatige intelligentie is, wat nieuw is. Oudere mensen zeggen soms dat we van meer traditionele schilderijen houden.”

Hij voegde eraan toe dat de familie Mauritius uitkijkt naar de terugkeer van het echte ‘meisje’ in april. De populariteit van het schilderij is de afgelopen jaren toegenomen dankzij een roman uit 1999 van de Amerikaanse schrijfster Tracy Chevalier en een daaropvolgende Hollywood-film.

“Nou, hij staat prachtig op de tentoonstelling in het Rijksmuseum… maar als hij thuis staat, worden we heel blij.”