Het Shell-logo bij een tankstation in Buenos Aires, maart 2018. Foto: REUTERS/Marcos Brindisi
In een historische uitspraak die vorige week werd uitgevaardigd, Nederlandse rechtbank De Koninklijke Nederlandse Maatschappij en alle andere entiteiten die samen de Shell Groep vormen, hebben opdracht gegeven tot een netto reductie van de uitstoot van kooldioxide tegen eind 2030 met 45% ten opzichte van het niveau van 2019.
De uitspraak was het gevolg van een rechtszaak van algemeen belang die was aangespannen door een groep milieu-ngo’s, geleid door de in Nederland gevestigde Friends of the Earth (Milieudefensie). Ze beweerden schendingen van de nationale en internationale wetgeving inzake klimaatverandering en mensenrechten.
De beslissing zal ongetwijfeld de annalen van de geschiedenis ingaan en een precedent scheppen voor geschillen over klimaatverandering over de hele wereld, waarbij zowel statelijke als niet-statelijke actoren verantwoording moeten afleggen voor hun klimaatacties.
Terwijl de Hoge Raad onlangs uitspraak deed over staatsaansprakelijkheid in urgentie Kwestie Tegen Nederland is de Shell-uitspraak de eerste keer dat een multinational verantwoordelijk wordt bevonden voor een gebrekkig klimaatbeleid. Hoewel de zaak plaatsvond tegen de achtergrond van “dreigende milieuschade” aan de inwoners van een bepaalde regio in Nederland, heeft het besluit bredere implicaties voor de internationale gemeenschap op het gebied van regelgeving en beleidskaders voor klimaatverandering.
De zaak illustreert ook het groeiende belang van nationale rechtbanken bij het aanpakken van de belangrijkste mondiale vraagstukken op het gebied van milieubeheer.
Klimaatwetenschap, mensenrechten en soft law
In eerste instantie is het essentieel dat Shell in dit geval (nog) niet zichtbaar milieubelastend optreedt. Het bedrijfsbeleid bleek echter in strijd met de toepasselijke wetgeving. Afgezien van procedurele en inhoudelijke vragen over toelaatbaarheid en toepasselijk recht, die vooral draaien om Nederlands civiel recht en collisie, is het besluit grotendeels gebaseerd op de best beschikbare klimaatwetenschap en relevante internationale afspraken.
De rechtbank verwierp het basisargument van Shell dat “enkel het aannemen van een bedrijfsbeleid geen kwaad kan” als een enge benadering, en oordeelde dat een ongepast beleid als een “schadelijke gebeurtenis” zou kunnen worden beschouwd. ongeschreven principe zorgplicht Het Nederlandse recht was voor de rechtbank van cruciaal belang om tot deze conclusie te komen.
Het Hof beriep zich echter ook op relevante internationale verdragen over klimaatverandering en mensenrechten om te interpreteren: Basis zorg. Concreet heeft het Akkoord van Parijs tot doel de opwarming van de aarde te beperken tot minder dan 2°C, bij voorkeur 1,5°C, in vergelijking met het pre-industriële niveau. Om dit te bereiken, vereist de overeenkomst dat landen de uitstoot van broeikasgassen aanzienlijk verminderen.
Hoewel de overeenkomst bedrijven niet juridisch bindt, heeft de rechtbank Shell rechtstreeks aansprakelijk gesteld door de internationale status uit het Akkoord van Parijs. Volgens de rechtbank is commitment van bedrijven aan de overeenkomst onmisbaar om de droom van een klimaatneutrale wereld tegen het einde van de eeuw te verwezenlijken.
Bovendien merkt het Hof vanuit het oogpunt van mensenrechten, en in het bijzonder het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens, op dat het bedrijf een indirecte verantwoordelijkheid draagt voor het handhaven van de zorgstandaard. Hoewel de toepassing van internationaal recht niet ongebruikelijk is in nationale rechtszaken, is dit misschien de eerste keer dat een rechtbank zoveel belang hecht aan niet-bindende rechtsnormen.
Het Haags Tribunaal heeft met name een aantal relevante instrumenten geïmplementeerd, zoals de VN-richtlijnen voor bedrijven en mensenrechten en de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkelingsrichtlijnen voor multinationale ondernemingen. Om een definitieve afweging te maken hoeveel uitstoot het bedrijf moet verminderen, verwees de rechtbank ook naar verschillende rapporten van het Intergovernmental Panel on Climate Change.
Lokale rechtbanken en wereldwijd bestuur
Internationale arbitrage is een cruciaal onderdeel van mondiaal bestuur. Er bestaan verschillende rechtbanken op mondiaal en regionaal niveau om juridische problemen op te lossen, variërend van handel en investeringen tot schendingen van de mensenrechten. Helaas zijn er geen dergelijke middelen om geschillen over milieukwesties op te lossen. Dit betekent dat de enige beschikbare weg de lokale rechtbanken zijn, die zijn gevestigd op de plaatsen waar de gebeurtenissen hebben geleid tot het optreden van milieuschade.
Met uitzondering van Nederlandse rechterlijke uitspraken die wijzen op de verantwoordelijkheid van publieke en private actoren, hebben weinig anderen klimaatproblemen van mondiaal belang beoordeeld. Maar ondanks de magere jurisprudentie is de gerechtelijke dialoog duidelijk aan het ontstaan, aangezien rechtbanken zich hebben verlaten op uitspraken van andere jurisdicties. Dit blijkt uit ten minste twee recente uitspraken: een milieurechtbank in New South Wales en een Duits constitutioneel hof. Hier baseerden de rechters hun motivering in hoofdzaak op de Nederlandse uitspraak in urgentie Kwestie.
Het schrift op de muur is duidelijk: in het licht van een groeiende kloof Tussen klimaattoezeggingen en de verwachte productie van fossiele brandstoffen door landen, moeten nationale rechtbanken hun gerechtelijk beleid afstemmen op het wereldwijde klimaatbeleid om multinationals ter verantwoording te roepen.
Een soortgelijke ontwikkeling deed zich voor in een (geografisch) verre rechtbank – toevallig de dag voor het Haagse Tribunaal voor zijn uitspraak tegen Shell. Een Australische federale rechtbank heeft geoordeeld dat de Australische minister van Milieu heeft een zorgplicht De jeugd van het land moet worden beschermd tegen de ergste klimaatverandering. Bij de berechting van deze zaak, die door een groep studenten was aangespannen tegen de goedkeuring van de minister voor een kolenmijnproject, heeft de rechtbank eerdere uitleg over de zorgplicht van de Nederlandse rechter opnieuw gegeven.
Bovendien beginnen actieve hedgefondsen de Big Oil-spelers Chevron en Exxon Mobil al ertoe aan te zetten meer legitieme en meetbare pro-klimaatpraktijken toe te passen.
De mogelijkheid om directe verantwoordelijkheid van niet-statelijke actoren te vestigen, vergelijkbaar met de verantwoordelijkheid van de staat, om het milieu te beschermen, is een duidelijk signaal naar zowel regeringen als vervuilende bedrijven over de hele wereld. Naar alle waarschijnlijkheid meer commerciële ondernemingen Ze zullen soortgelijke beproevingen ondergaan in de komende maanden.
We kunnen de kansen van India Inc. Ook bij het verdedigen van dergelijke claims, gezien de twijfelachtige activiteiten en greenwashing-tactieken die door veel Indiase bedrijven worden nagestreefd. Hoewel de Shell Groep al heeft aangekondigd in beroep te gaan, zal de uitspraak waarschijnlijk niet worden vernietigd dankzij het standpunt van de Hoge Raad der Nederlanden over de verantwoordelijkheid voor de bescherming van het milieu.
Laten we in de tussentijd deze overwinning vieren, niet alleen voor ecologen, maar ook voor de wetenschap, politiek en (zachte) internationale wetten die klimaatverandering beheersen.
Harisankar K. Sathyapalan is universitair docent rechten aan de Cochin University of Science and Technology en Research Fellow bij het Center for Public Policy Research, Kochi. Tweet op SankarHari. Recensies hier zijn die van de auteur.
“Reisliefhebber. Onruststoker. Popcultuurfanaat. Kan niet typen met bokshandschoenen aan.”