Hoe het afsnijden van Rusland van SWIFT het financiële landschap zal veranderen?

door Sandra SiberProfessor in informatiesystemen aan IESE Business School

De afgelopen week hebben we gezien dat sommige Russische banken het gebruik van SWIFT, het wereldwijde berichtensysteem dat duizenden financiële instellingen over de hele wereld met elkaar verbindt, is verboden.

Deze stap, genomen naar aanleiding van de invasie van Oekraïne, is belangrijk. Op korte termijn betekent dit dat de deelname van Rusland aan de wereldeconomie moeilijker zal worden, waardoor de Russische economie onder zware druk komt te staan. Het geeft ook een belangrijk signaal af, samen met andere sancties, dat de internationale gemeenschap zich verzet tegen de acties van Rusland.

Gezien de huidige omstandigheden moet de focus nu natuurlijk liggen op het inzetten van alle financiële instrumenten die voorhanden zijn om de juiste signalen af ​​te geven. Signalen die kunnen helpen bij de noodzakelijke onderhandelingen tussen Rusland en Oekraïne voor een vreedzame oplossing van het verschrikkelijke conflict. We moeten echter ook voorzichtig zijn met hoe deze buitengewone maatregel het financiële landschap in de komende decennia kan vormen, en nu beginnen te denken en plannen voor wat er kan gebeuren.

Het verbieden van Rusland van SWIFT zal waarschijnlijk worden versneld in een nieuw tijdperk van wereldwijde kasstromen, waarin de mogelijkheid om SWIFT te gebruiken om economische sancties op te leggen met ernstige gevolgen kan worden beperkt. Een tijdperk waarin Rusland en China in ieder geval hun alternatieve systemen volledig hebben ontwikkeld – en misschien onderling verbonden. Kortom, een tijdperk waarin het idee van één veilig, universeel berichtensysteem niet langer levensvatbaar is.

Een nieuw tijdperk van concurrerende wereldwijde betalingssystemen?

SWIFT, wat staat voor “Society for Global Interbank Financial Telecommunication”, werd oorspronkelijk opgericht door een groep Amerikaanse en Europese banken als antwoord op hun behoefte aan een uniform, uniform communicatiesysteem.

Vandaag verbindt SWIFT meer dan 11.000 financiële instellingen in meer dan 200 verschillende landen en regio’s. Naar schatting worden dagelijks meer dan 40 miljoen berichten verzonden via SWIFT, waarmee wereldwijd miljarden euro’s kunnen worden uitgewisseld tussen bedrijven en overheden.

Het loskoppelen van banken van SWIFT is als het loskoppelen van iemand van internet. Hoewel kasstromen in theorie mogelijk zouden zijn, zou de bank zonder aanvullende informatie (waar het geld vandaan komt, waar het naartoe gaat en wat het doel is) niet kunnen werken. En zoals we deze week met Rusland hebben gezien, heeft het gedeeltelijk of volledig loskoppelen van staatsbanken van het SWIFT-systeem ernstige economische gevolgen.

Juist daarom is het zo belangrijk dat banken over de hele wereld toegang hebben tot een neutraal en veilig systeem waar ze hoe dan ook deel van uitmaken.

En dat is al meer dan vier decennia grotendeels het geval. Sinds de eerste oprichting in 1973 en de daaropvolgende lancering in 1977, heeft SWIFT zijn kracht als het wereldwijde berichtensysteem behouden en zorgt het voor veilige internationale transacties voor elke bank wereldwijd.

SWIFT heeft zijn hoofdkantoor in België en is gezamenlijk eigendom van meer dan 2.000 banken en financiële instellingen. Het wordt gezamenlijk bestuurd door de Nationale Bank van België met de centrale banken van Canada, Frankrijk, Duitsland, Italië, Japan, Nederland, Zweden, Zwitserland, het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten. Omdat ze gezamenlijk eigendom zijn, heeft SWIFT ervoor gezorgd dat ze zich buiten elke vorm van controverse hebben gehouden.

Er zijn echt buitengewone gebeurtenissen nodig – zoals we de afgelopen dagen hebben gezien – voordat de vele verschillende actoren die bij SWIFT betrokken zijn, de beslissing nemen om een ​​bank te schrappen. Het kunnen opleggen van een dergelijke straf is echter alleen mogelijk dankzij het feit dat SWIFT essentieel is voor de wereldeconomie.

Het lijkt erop dat hier binnenkort verandering in komt.

SWIFT is in zijn geschiedenis slechts twee keer gebruikt voor penalty’s. Ten eerste, 2012, behalve Iran vanwege zijn nucleaire programma. Het raakte hun economie en internationale handel hard. Het kan iets anders hebben veroorzaakt. In 2012 begon China met de ontwikkeling van zijn eigen financiële berichtensysteem. CIPS (Standard for Interbank Cross-Border Payment System) werd opgericht in 2015. Het wordt beheerd door de People’s Bank of China en het internationale gebruik ervan is vanaf vandaag voornamelijk beperkt tot transacties tussen Hong Kong en China.

In 2014 werd Rusland tijdens de Krimcrisis bedreigd met uitsluiting van het SWIFT-systeem. Terwijl de straf niet gebeurde, gebeurde er iets anders. De Centrale Bank van Rusland is begonnen met de ontwikkeling van SPFS (Financial Message Forwarding System), waarbij gebruik wordt gemaakt van dezelfde technologie die beschikbaar is voor zowel SWIFT als CIPS. Het werd gelanceerd in 2017 en geniet momenteel een hoge mate van binnenlandse acceptatie, evenals toegang tot SPFS van dochterondernemingen van grote Russische banken in Duitsland en Zwitserland.

In absolute zin blijft de internationale expansie van beide systemen minimaal. De huidige sancties zullen echter ongetwijfeld de ontwikkeling van deze alternatieve systemen versnellen, evenals hun wens om ze aan elkaar te koppelen.

Hoe snel ze kunnen worden gekoppeld aan andere systemen – of hoe gemakkelijk de Russische en Chinese systemen in theorie kunnen worden gekoppeld in het geval van een crisis – kan alleen worden voorspeld. Maar het is een scenario waar we bang voor moeten zijn. Niet alleen omdat het ons toekomstige vermogen om het te gebruiken voor sancties beperkt, maar ook omdat het ontbreken van één mondiaal en onpartijdig systeem gevolgen kan hebben voor de wereldeconomie.

Laten we zeggen dat SWIFT niet langer het geprefereerde wereldwijde berichtensysteem is. Als dat zo is, zullen we goed moeten nadenken over hoe de internationale kasstromen in de toekomst zullen worden beheerd en wat er met de kosten van een financiële transactie zal gebeuren. Het besluit van 1973 om een ​​mondiaal en open systeem te ontwikkelen had als buitengewoon resultaat dat de kosten van internationale transacties werden verlaagd en bijgevolg hun aantal werd gemaximaliseerd. Concurrerende systemen zullen meer kosten met zich meebrengen en dus relatief minder transacties. Tenzij we natuurlijk nieuwe manieren vinden om tot een werkelijk mondiale en neutrale orde te komen.

Alle ogen zullen gericht zijn op de nieuwe blockchaintechnologie. In theorie bevat het alle componenten die nodig zijn om een ​​dergelijk systeem mogelijk te maken. Maar net als in 1973 zal het afhangen van de bereidheid van de betrokken spelers – ook wel centrale banken genoemd – om afstand te doen van de lokale macht om een ​​werkelijk mondiale oplossing te bevorderen. Dit lijkt een bijna onmogelijke klus. Maar als we willen voorkomen dat er blijvende (technologische) barrières ontstaan ​​in het wereldwijde betalingsverkeer, zullen we nu moeten beginnen met het beschermen van een wereldwijd verenigde financiële toekomst.